عالمان و فرهیختگان استان اردبیل

مشاهیر و دانشمندان اردبیل

  باید اظهار تاسف شود که از نام و شرح حال علمای قبل از اسلام اردبیل و نیز بیشتر دانشمندانی که درطول قرنهای متمادی بعد از ظهور اسلام از این منطقه برخاسته اند اطلاعی در دست نیست. ولی این بدان معنا نیست که در این

خطه باستانی که قرنهایی مرکز سیاسی و اداری و علمی آذربایجان بوده است ، عالم ودانشمندی نبوده ولی با توجه به اینکه مغان مرکز تربیت علماء و روحانیون دین قدیم ایران بود و زردشت نیز یکی از روحانیون به شمار می آید این مطلب ، یعنی مرکزیت دینی قدیم درجوار اردبیل ، می تواند موجد این فکر باشد که درآن ایام کسانی از سکنه این ولایت نیز در ملک روحانیون مذکور ، اعم از مخالف زردشت یا طرفدار آئین وی بوده باکسب دانش معمول روز ، به نشر واشاعه آن می پرداخته اند. اما گذشت روزگار چنانکه از دیگران ، نام ونشانی باقی نگذاشته ، یادی از دانشمندان اردبیل نیز درتاریخ نگذاشته است و در نتیجه بی توجهی های گذشتگان یا حوادث ایام ، نه تنها تاریخ اردبیل بلکه تاریخ بیشتر نقاط ایران را از این رهگذر با تاریکیهائی مواجه ساخته است.

آیت الحق ملا ابراهیم امام جمعه :

از علمای بنام اردبیل بوده که در سال 1207 ه.ق. در ولایت اردبیل متولد شد. اوعنوان امامت جمعه اردبیل را داشت و در مسجد اوچدکان اقامه جماعت می کرد مدرسه اش ، خانه اش بود که در قرب مسجد قرار داشت و چون تعداد طلاب رو به فزونی گذاشت مدرسه طلاب ملا ابراهیم را در سال 1267 بنا نهاد. این مدرسه در 1352 خورشیدی نوسازی شد و باز به همان نام مرکز تربیت دانشمندان مذهبی گردید. او قریب یکصد سال عمر کرد و پس از وی فرزند ارشدش مرحوم میرزا حاجی آقا امام جمعه شد. از خدماتش نوسازی مسجد اوچدکان بودکه با هزینه شخصی خود آنرا انجام داد. مقبره خانوادگی آنها در حجره ای متصل به مسجد اوچدکان قرار دارد.

شیخ ابراهیم قلعه جوقی :

او از قراء اردبیل بوده که پس از تحصیل مقدمات عازم نجف اشرف شد و تا آخر عمرکوتاه خود در آنجا ماند از تاریخ ولادت و وفاتش اطلاعی در دست نیست ولی تلمذ وی در محضر آیت الله خراسانی زمان حیات وی را ، درنیمه اول قرن چهاردهم هجری می نماید.

ابن بزار اردبیلی :

مؤلف کتاب معروف صفوه الصفا است که به قول دانشمندان معاصر ، یگانه مرجع مورخان در باب شیخ صفی الدین و پدران اوست نام او درویش توکلی و پدرش اسماعیل بن محمد اردبیلی است. در قرن هشتم هجری می زیسته و از مریدان شیخ صدرالدین موسی فرزند و جانشین شیخ صفی الدین بوده است. کتاب خود را به تشویق مرشد به نام اسس المواهب السنیه فی مناقب الصفویه است. تاریخ تحریر این کتاب 759 ه.ق یعنی 24 سال بعد از فوت شیخ صفی الدین بوده است. کتاب دیگری به نام مکشف القلوب نیز بدو نسبت داده شده است.

 

ابوالفرج ابن عبدالرحمن اردبیلی :

درقرن ششم هجری می زیسته وحوالی سال 550 درگذشته است گویا درطب بویژه خواص گیاهان اطلاعات وسیعی داشته و ابوحامد اندلسی در سفر خود به اردبیل که از کوه سبلان نیز دیدن کرده ، با وی ملاقات نموده است. نوشته اند که در این دیدار نوع گیاهان سبلان نیز موضوع گفتگو بین آنها قرار گرفته است.

حاج میرزا ابوالفضل فضلی :

از علمای معروف نیمه اول قرن چهاردهم است در اردبیل به دنیا آمده و پس از تحصیلات مقدمات به نجف اشرف رفته است سالها در آنجا درس خوانده و از برجسته ترین شاگردان مرحوم آخوند ملا کاظم خراسانی شده است. او در نجف معروفیت خاصی داشت و رساله عملیه نوشت و مقلدان زیادی درآنجا و خطه اردبیل پیدا کرد. فضلی در سال 1342 خورشیدی بجوار رحمت حق شتافت و بعدها جنازه اش به نجف اشرف منتقل گردید و در سومین حجره دست چپ از در ورودی بزرگ صحن مطهر حضرت علی بخاک سپرده شد.

شیخ ابوسعید اردبیلی :

از عرفای قرن سوم هجری و از مریدان جنید بغدادی است. عارف والامقامی بوده و شیخ صفی الدین در اوان جوانی در مزار او عبادت می کرد قبر او هم اکنون در اردبیل و در اول کوچه معصوم شاه باقی و به پیر معروف است حمامی هم که از قدیم الایام در مجاورت این مکان دایراست به اسم حمام پیر بوده است.

الهی اردبیلی :

وی درسال 870 هجری در اردبیل دیده به جهان گشود پس از تحصیل مقدمات ، بامساعدت سلطان حیدرصفوی به شیراز و خراسان سفر کرد مدتی نیز در هرات به ندیمی امیر علی شیرنوائی و شاهزاده غریب میرزا ولد سلطان میرزا گذراند و پس از درگذشت این شاهزاده به آذربایجان مراجعت کرد او پس از بازگشت به اردبیل در حظیره شیخ صفی الدین قدس سره بتدریس وتعلیم علوم مختلف پرداخت و سرانجام در سال 940 هجری ، که بیش از هفتاد سال داشت در این شهر بدرود ودر آنجا دفن گردید. الهی دانشمند والامقامی بوده که بیش از سی جلد کتاب و رسائل و تعلیقات و حواشی بزبانهای فارسی وعربی و ترکی نوشته و اول کسی در تاریخ ایران است که درمذهب تشیع بزبان فارسی کتاب شرعیات برشته تحریر درآورده است.

مولانا مقدس اردبیلی :

ملا احمد بن محمد معروف به مقدس اردبیلی از اعاظم علمای اسلام در مذهب تشیع است. اودر قرن دهم هجری زندگی می کرد و در ورع و تقوی و فقه و کلام وحید عهد خود بشمار می آمد. مولانا مقدس تالیفات زیادی ازجمله اثبات الوجود و مناسک الحج و آیات الاحکام دارد که به زبده البیان موسوم است در باب زهد و تقوی و معنویت وی سخنان زیادی گفته اند. او از اهالی قریه نیار ، دو کیلومتری شرق اردبیل است. مقدس شاگردان بزرگی تربیت نمود که بعدها درحوزه علمیه جانشین وی گشتند. بعدازفوت مقدس ریاست حوزه علمیه نجف به ملا عبدالله شوشتری استاد شیخ بهاء الدین تفویض گردید. مقدس در سال 993 هجری ، بدرود زندگی گفت. جنازه او را در نجف اشرف در جوار تربت مقدس حضرت علی بن ابیطالب در حجره ای که در ایوان مطهر واقع است ، بخاک سپردند.

بیضای اردبیلی :

مرحوم میرزا صادق متخلص به بیضا از شعرای معاصر اردبیل است اوشغل تجارت داشته و در عین حال طبع شعر قوی و مطالعات زیادی داشته است اشعارش غالبا به زبان ترکی و در مدایح و مراثی اولیای دین وخاندان امامت شیعیان است درگفته هایش ذوق عرفانی به چشم می خورد مجموعه اشعار وی تدوین نگردیده و به گفته یکی از نوادگانش خود بیضا در ایام بیماری مشرف به موتش سروده هایش راکه با مرکب نوشته بوده است در ظرف آبی ریخته و شسته است با اینحال جسته گریخته از اشعار او در یادداشتهای دیگران باقی مانده است.

تاج الدین اردبیلی :

از دانشمندان معروف قرن هشتم هجری است که در فقه شافعی و ادبیات عرب و علوم عقلی و نقلی معروفیت داشته و از بزرگان عصر خود به شمار می آمده است از مفتیان و مدرسان جلیل القدر بغداد و قاهره ، دو مرکز علمی اسلامی آن عهد بوده و یکی از ائمه علمای زمان خویش ، در همه رشته های علمی معاصر ، محسوب می شده است. مقام علمی او تا بدان مرتبه رسیده که به شیخ العلماء شهرت یافته و در رحلتش بزرگان و فضلای وقت اشعار و مراثی زیادی سروده اند. تاج الدین تالیفات زیادی داشته وکتاب بزرگی در احکام گردآوری است او "علوم الحدیث" ابن الصلاح را تلخیص کرده و نیز با استخراج و تفکیک احادیث کتاب"المیزان شمس الدین ذهبی" ، آنها را در بابهای جداگانه مرتب نموده و به صورت روشنی درآورده است.

 تزریقی اردبیلی :

تزریق صنعتی از صنایع بدیع شعر به حساب میآید این امر درزمان صفویه پیدا شده ورایج گردیده است و به قراری که نوشته اند تزریقی اردبیلی پیشوای این سبک بوده است تزریقی از اردبیل برخاسته وبعدها به "شماخی"در آذربایجان کنونی شوروی رفته ودر آنجا زندگی می کرده وشغل دلالی داشته است اوشعرهای بی مزه می گفته است که از گفته های وی یک بیت در"تحفه سام میرزا"و 24 بیت در "خلاصه الاشعار تقی کاشانی" نقل شده است بعد از تزریقی کسان دیگری نیز در این سبک شعر گفته اند وسام میرزا در نوشته های خو د"سیمای مشهدی " راازآنجمله ذکر کرده است.

ثانی صفوی :

مؤلف کتاب "سخنوران آذربایجان " آن عده ازسلاطین و شاهزادگان و بزرگان صفوی را ،که ذوق ادبی داشته و اشعاری سروده اند ، در عداد ادبای اردبیل نوشته است وشاه عباس دوم از جمله آنها می باشد او پسر شاه صفی است و شهرت ادبیش "ثانی" بوده است. او به سال 1042 هجری در قزوین تولد یافته و بعد از سی وشش بهار در خسروآباد مغان در گذشته و در جوار حضرت معصومه در قم دفن شده است اودر زمان سلطنتش به عمران وآبادی توجه خاصی داشته و در بقعه شیخ صفی الدین هم بناهائی کرده است که تالار بزرگ چینی خانه از جمله آنهاست. ثانی علاوه بر طبع شعر در امر حساب و محاسبات نیز ورود کامل داشته و در حاشیه احکام و ارقامی که برای ملاحظه یا تصویب وی داده می شده نظریات و ایرادات دقیقی می نوشته است.

جمال الدین یوسف بن ابراهیم اردبیلی :

جمال الدین یوسف بن امام عزالدین ابراهیم اردبیلی هم از دانشمندان این ولایت است که در مذهب شافعی از فضلای والامقام به شمار می آید. اودرقرن هشتم هجری زندگی می نمود وکتاب معروفی به نام "الانوارلاعمال الابرار" درفقه شافعی تصنیف کرده که مورد علاقه علمای بعد از وی بوده است دانشمندان بزرگ بر این کتاب تعلیقات زیادی نوشته اند و نوشته جلال الدین دوانی ،که از فضلای معروف اسلامی است معروفتر از تعلیقات دیگر می باشد جمال الدین در سال 799 هجری دعوت حق را لبیک گفته وکتاب الانوار او در سنوات اخیر به چاپ رسیده است.

 

از سخنوران قرن دوازدهم هجری است. مردی ادیب وشاعر بوده و در غزل و ترجیع بند و قصیده و رباعیات مولفاتی قابل تحسینی داشته است. در سال 1107 از گفته های خود دیوانی تنظیم نموده که بنا به نوشته الذریعه حاوی 3254 بیت شعر می باشد و مولف الذریعه آن دیوان را ، منضم به یک جنگ نامه ترکی درکتابخانه "سلطان القرائی" در تبریز دیده است.

شیخ حبیب اردیموسی :

از فقهای بزرگ نیمه اول قرن چهاردهم هجری است از قریه ایردیموسی ، درجوار قریه سرعین برخاسته و بر اثر تلاش وپشتکار ، از بزرگان فضلاء حوزه علمیه نجف گشته است در حوزه درسی آخوند خراسانی از برگزیده ترین دانشجویان به شمار می آمده و مراتب فضل وکمالات وی مورد مدح وستایش معاصرینش بوده است خود رساله عملیه داشته و مقلدین زیادی در عراق پیداکرده است تا آخر عمرش درنجف مانده و در آنجا درگذشته است تاریخ ولادت و وفاتش معلوم نیست ولی دوره شهرت و معروفیتش در ثلث دوم قرن چهاردهم هجری بوده است. به زعم برخی از علما کتاب معروف "حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری" که منتسب به مرحوم آسید کاظم طباطبا ئی است تالیف شادروان آشیخ حبیب می باشد و او این کتاب را با مرحوم طباطبائی تالیف کرده است ولی بعداً کتاب به نام خود طباطبائی معروف گشته است.

سید حسین اردبیلی :

در سال 1297 قمری در قریه گازر از قراء دامنه سبلان به دنیا آمد تحصیلات اولیه خود را در اردبیل گذرانید و در محضر اساتید بزرگ منجمله آخوند "میرزا محمد علی میرآخوراوغلی" کسب دانش نمود آنگاه از طریق قفقاز عازم مشهد شد او در مشهد به مراحل عالی ادب ومعارف اسلامی دست یافت و درضمن با توجه به وضع سیاسی روز در نشر افکار آزادیخواهی کوشش نمود ابتدا با نشر شبنامه در این راه قدم برداشت و مدتی بعد روزنامه خراسان را پی ریزی کرده از سال 1327 قمری به انتشار آن اقدام نمود این روزنامه جوانان مستعد و پرشور خراسان مثل شادروان محمد تقی ملک الشعرای بهار را به دورخود جمع کرد. خراسانیها در دوره دوم مجلس شورای ملی سید حسن را به نمایندگی خود درآن مجلس انتخاب کردند اقامت او در تهران و حشر و نشرش با رجال و آزادیخواهان وی را در ردیف مهره های مهم سیاسی کشور قرار داد و بالاخره وی در بیستم رمضان 1336 دار فانی را وداع گفت.

حکیم الهی اردبیلی :

عبد المناف بن صفر علی حکیم الهی از دانشمندان بزرگ اردبیل است گرچه اوخود را با عنوان "ملا" معرفی می کند ولی در کسوت ملائی که در عصر ما عبا و عمامه مظهر آن است ، نبوده و مثل تجار و اعیان شهر لباس می پوشیده است در علوم قدیمه ، به ویژه حکمت اطلاعات وسیعی داشته و در مباحث مختلف تصنیفهائی ازخود به جای گذاشته است که برخی از آنها مثل "مقامات ابن صفار حکیم الهی اردبیلی" و"کشف المعارف" بچاپ رسیده است مقامات ابن صفار به طرز مثنوی است و در سال 1323 هجری قمری در چاپخانه احمدی اردبیل به چاپ رسیده ولی کتاب "کشف المعارف" در ماه صفر 1324 هجری قمری چاپ شده است.

خطایی :

تخلص شعری شاه اسماعیل است او در عین حال که اهل جنگ و مبارزه بود درشعر و شاعری نیز استعداد قابل توجهی داشت و از شعرای قرن دهم هجری به شمار می آمد اودر 25 ماه رجب 892 هجری قمری از عالمشاه دختر اوزون حسن آق قویونلو در اردبیل به دنیا آمد و سالهای اول عمر را ، پس از شهادت پدرش در شیروان ، به اسارت در قلعه استخر فارس گذرانید درسال 905 هجری هنگامیکه سیزده سال داشت به اردبیل آمد و ازآنجا با هفت هزار نفر از مریدان به قصد خونخواهی پدرش به شیروان حمله نمود و فرخ یسار را در محلی به نام جانی شکست داد و به سوی نخجوان پیش راند و الوند میرزا را مغلوب ساخته عازم تبریز گردید او به سال 906 هجری اعلام سلطنت کرد و به نام شاه اسماعیل بر تخت نشست و تا سال 930 که بدرود زندگی گفت دائما درحال جنگ و ارد وکشی گذرانید با اینحال هرگاه که فرصتی یافت اشعاری سرود و دیوانی که معروف به دیوان خطائی است از خود به جای گذاشت مصنفات دیگری به نام "مناقب الاسرار" و"بهجت الاحرار" نیز بدو منسوب است.

 سامی اردبیلی :

سام میرزا فرزند شاه اسماعیل اول روز سه شنبه 21 رمضان شعبان 923 متولد شد درایام جوانی علیه سلطنت برادرش شاه طهماسب اول ، عصیان کرد و به هندوستان رفت بعدها از این کار پشیمان شد نامه ای به برادر نوشت و مورد عفو قرار گرفت درسال 976 باز عصیان کرد و دستگیر گردیده در قلعه قهقهه زندانی گشت و با خانواده اش درآنجا زندگی می نمود در سال 974 روزی درآن قلعه با دو تن ازفرزندان القاص میرزا نشسته مشغول صحبت بود ناگاه زلزله شدیدی اتفاق افتاد و سقف ریخت. سام میرزا مرد ادبیی بود و شعر نیز می سرود اودرسال 967 دیوانی به عنوان تحفه سامی جمع کرده است و نوشته اند که حاوی احوال 6664 نفر از شعرای معاصر می باشد.

شرف الدین اردبیلی :

مؤلف تاریخ اردبیل و دانشمندان می نویسد که "شرف الدین ابی شرف الدین ابوعبدالله اردبیلی" از علمای کثیر الزهد و ریاضت کش و با صفا بود در قرن هفتم هجری می زیست و در سمیساطیه مصر متوطن گشت او از شاگردان "برهان الدین موصلی" بود و از فضل و دانش بهره کافی داشت و جمع زیادی نیز از محضر او استفاده می کردند. وفاتش درچهارم ماه محرم 675 هجری اتفاق افتاد و درکنار مرقد استادش که مجاور قبر "صهیب رومی" بود ، مدفون گردید.

حاج میرصالح مجتهد اردبیلی :

حاج میرصالح بن عبدالرحیم موسوی اردبیلی ازقریه کلخوران برخاسته و در نجف اشرف تحصیلات علمی خود را درمحضر آسیدحسین کوه کمری به پایان رسانیده است او از کیاست و فراست فراوان بهره مند بوده و بزعم بعضی از ارباب نظر استعداد آن را داشته است که بزعامت عالم تشیع برسد ولی به قصد اقامت درموطنش نجف را ترک و با تدریس و افاضه در حوزه علمیه اردبیل شهرت وسیعی به دست آورده است از آثار و تقریرات استاد در دو جلد و نیز حاشیه بر رسائل شیخ مرتضی انصاری است. وی در چهاردهم صفر سال 1319 قمری در اردبیل بدرود زندگی گفته و درکنارمسجدی که به نام او معروف است دفن گشته است فرزندان حاج میرصالح به نام خانوادگی انواری شناخته می شوند.

 حاج میرصالح مجتهد اردبیلی :

حاج میرصالح بن عبدالرحیم موسوی اردبیلی ازقریه کلخوران برخاسته و در نجف اشرف تحصیلات علمی خود را درمحضر آسیدحسین کوه کمری به پایان رسانیده است او از کیاست و فراست فراوان بهره مند بوده و بزعم بعضی از ارباب نظر استعداد آن را داشته است که بزعامت عالم تشیع برسد ولی به قصد اقامت درموطنش نجف را ترک و با تدریس و افاضه در حوزه علمیه اردبیل شهرت وسیعی به دست آورده است از آثار و تقریرات استاد در دو جلد و نیز حاشیه بر رسائل شیخ مرتضی انصاری است. وی در چهاردهم صفر سال 1319 قمری در اردبیل بدرود زندگی گفته و درکنارمسجدی که به نام او معروف است دفن گشته است فرزندان حاج میرصالح به نام خانوادگی انواری شناخته می شوند.

صدرالممالک اردبیلی :

میرزا نصرالله صدرالممالک متخلص به نصرت اردبیلی از دانشمندان قرن 13 هجری است از فصاحت و طلاقت لسان بهره کافی داشت و در زمره عرفای عهد خود به شمار می آمد صحبت اغلب علمای عصر و رهروان طریقت را دریافته و در تصوف از حسن علیشاه تلقین و ارشاد کسب کرده است تحصیلات خود را در اردبیل گذرانیده و مدتی نیز در اصفهان به تکمیل آن پرداخته است صدرالممالک اشعار خوبی می سروده ونصرت تخلص می نموده است دیوانی به همین نام دارد.

شیخ صفی الدین اردبیلی :

ابوالفتح اسحق بن امین الدین جبرئیل درسال 650 هجری درکلخوران ،که قریه ای است درسه کیلومتری شمال اردبیل دیده به جهان گشود پدرش از ثروتمندان وکریمان بود و مشرب عرفانی داشت صفی الدین تنها شش سال از نعمت وجود پدر بهره مند بود و این دوره ، با همه کوتاهی ، درتکوین شخصیت وی اثر بسیارنمود زیرا به عقیده علمای تربیت سنین از سه تا شش سالگی بهترین دوره فراگیری انسان می باشد وی صرفنظر از جنبه عرفانی ، وی از دانشمندان بزرگ به شمار می آمد و قرآن تفسیر می کرد و در علم قرآن اطلاعات وسیعی داشت درعین حال ادیب وسخنور بود و به زبان آذری و فارسی شعر می سرود رباعی زیر ازسروده های وی می باشد.
     صاحب کرمی که صد خطا می بخشد     خوش باش صفی که جرم ما می بخشد
   هر کس که جوی مهر علی دردل اوست         هر چند گنه کند خدا می بخشد

 خواجه علی سیاهپوش :

سلطانعلی بن صدرالدین موسی مشهور به خواجه علی سیاهپوش فرزند وجانشین شیخ صدرالدین و نوه شیخ صفی الدین بود و از سال 794 هجری که پدرش درگذشت تا زمان وفاتش که در 18 رجب 830 هجری در بیت المقدس اتفاق افتاد ، صاحب خرقه سجاده بود و به ارشاد خلایق اشتغال داشت قبر وی در بیت المقدس به سید عجم معروفیت داشته است. خواجه علی عارفی فاضل وعالم بوده واشعار نیکوئی می سرود و دیوان اشعارش از مبداء تا مقطع درمیان طالبان مشهور بود.

صدرالدین موسی :

فرزند ارشد شیخ صفی الدین و جانشین وی در ارشاد خلایق بوده است درسال 704 هجری ،که چهار سال از رحلت جدش "شیخ زاهد گیلانی" می گذشت در روز عید فطر پا به عرصه هستی گذاشت و31 سال درخدمت پدر بزیست و 59 سال بعد از وی نیز صاحب خرقه و سجاده وی گردید به سال 794 دراردبیل درگذشت و درکنار قبر پدرش به خاک سپرده شد اولین بنای بقعه اصلی شیخ صفی الدین که گنبد الله الله است به دستور وی ساخته شد زاهدی عالم و عابدی فاضل بود علوم دینی و تفسیر قرآن تدریس می کرد او سالک مجاهد بود و مکاشفت داشت صفات ظاهری اوحکایت ازسیرت روحانی وی می کرد مردی دارای فراست وصاحب کرامت بود و در امر شریعت و طریقت استقامت می نمود و از بس که علو همت و جوانمردی داشت و اطعام فقراء و مساکین می کرد به خلیل عجم لقب یافته بود

صدرالدین موسی :

فرزند ارشد شیخ صفی الدین و جانشین وی در ارشاد خلایق بوده است درسال 704 هجری ،که چهار سال از رحلت جدش "شیخ زاهد گیلانی" می گذشت در روز عید فطر پا به عرصه هستی گذاشت و31 سال درخدمت پدر بزیست و 59 سال بعد از وی نیز صاحب خرقه و سجاده وی گردید به سال 794 دراردبیل درگذشت و درکنار قبر پدرش به خاک سپرده شد اولین بنای بقعه اصلی شیخ صفی الدین که گنبد الله الله است به دستور وی ساخته شد زاهدی عالم و عابدی فاضل بود علوم دینی و تفسیر قرآن تدریس می کرد او سالک مجاهد بود و مکاشفت داشت صفات ظاهری اوحکایت ازسیرت روحانی وی می کرد مردی دارای فراست وصاحب کرامت بود و در امر شریعت و طریقت استقامت می نمود و از بس که علو همت و جوانمردی داشت و اطعام فقراء و مساکین می کرد به خلیل عجم لقب یافته بود.

 

 

محمد بن حمزه ننه کرانی :

از دانشمندان متاخر است که از قریه ننه کران سه فرسخی شمال غربی اردبیل برخاسته و در نجف اشرف از محضر درس مرحومین ممقانی و شربیانی استفاده کرده است صاحب الذریعه نوشته است که سید میر محمد بن حمزه الموسوی ننه کرانی کتابی دارد که از سه مجموعه تشکیل یافته است مجموعه اول در 378 صفحه درسه موضوع : دربعضی نوادر و قصص و حکایات عبرت آمیز ، در توحید و امامت ، در فضائل اهل بیت وتاریخ آنها. مجموعه دوم: درنصایح ومواعظ وفضائل. مجموعه سوم در انساب بعضی سادات که نسبت به مجموعه اول کوچکتر و در یک صفحه است وی در سال 1364 قمری درگذشته است.

آقا سید احمد مرتضوی :

پدرش آقا سید مرتضی از سادات خلخال بود احمد بسال 1280 در نجف بدنیا آمد در اوان جوانی به همراه پدر به خلخال رفت وآنگاه که پدرش اردبیل را جهت سکونت خویش برگزید او نیز در معیت وی بدین شهر آمد و به ادامه تحصیل پرداخت در 28 سالگی در حالیکه بهره کافی از علوم عقلی و نقلی داشت به نجف اشرف رفت و سالیان دراز از محضر اساتید بهره جست او با نیل به درجات عالی علمی زمان ، و اجتهاد در مسائل فقهی به اردبیل بازگشت و مرجع خاص وعام گردید او در مسجدی که بنام او اکنون هم در اردبیل باقی است تبلیغ اسلام و تبین احکام نمود و مجالس وعظ او بمنزله کلاس درسی برای همه طبقات بشمار می آمد.

الیاس اردبیلی :

در قرن دهم هجری می زیسته و دائی مقدس اردبیلی بوده است در علوم مختلفه ، بویژه در ریاضی و نجوم و هندسه ید طولایی داشته بنا به نوشته تاریخ اردبیل و دانشمندان او یعنی الیاس در عصر مادر علم هیئت بی نظیر است الیاس به دعوت همایون تیموری به هندوستان رفته و در آنجا مورد اکرام و احترام قرار گرفته است نوشته اند که چون او در هند ضیاع و عقار و رتبت و مقامی بدست آورد و مورد حقد وحسد قرار گرفت و بدینسان در اواخر عمر مجبور به مراجعت به زادگاهش گشت و در آنجا زندگی را بدرود گفت.